Prawa i obowiązki ucznia  I   Regulamin oceny zachowania   I   Wewnątrzszkolny system oceniania   I   Plan lekcji
Liga matematyczna   I   Konkursy   I  Układ Słoneczny

 

Układ Słoneczny-mały fragment wielkiego Wszechświata

 

          Już w starożytności uczeni rozmyślali o Kosmosie- otaczającej Ziemię przestrzeni, w której umieszczone są gwiazdy. Starali się wyjaśnić budowę Wszechświata, określić jego wymiary i określić w jaki sposób powstał. Uczeni twierdzą, że momencie zerowym Kosmos stanowił nieskończenie zagęszczony i gorący punkt, nazywany przez fizyków osobliwością. Osobliwość zaczęła wybuchowo się rozszerzać. Rozszerzając się Wszechświat stygł zaczęły się w nim pojawiać protony, elektrony i neutrony. Po pewnym czasie łączyły się, tworząc jądra prostych pierwiastków – wodoru i helu. To właśnie z nich powstały najstarsze gwiazdy i galaktyki. Reakcje jądrowe w ich wnętrzach wytwarzały bardziej skomplikowane pierwiastki. Wielki Wybuch, czyli narodziny naszego Wszechświata miał miejsce mniej więcej 12 - 15 miliardów lat temu. Od tej pory Kosmos cały czas się rozszerza. Im dalej mieści się jakaś galaktyka, tym szybciej od nas ucieka. Czy będzie to trwało wiecznie? Zależy to od tego, ile materii zawiera wszechświat. Obecnie wiemy o istnieniu zaledwie jednej dziesiątej części potrzebnej do powstrzymania ekspansji, dlatego uważa się, że będzie ona trwała wiecznie. Astronomowie szukają także „ciemnej materii” – gwiazd zbyt słabych, by można je zobaczyć, albo czarnych dziur. Jeśli ciemnej materii będzie wystarczająco dużo, grawitacja powstrzyma rozszerzanie się Wszechświata i pewnego dnia zacznie się kurczyć w procesie Wielkiej Zapaści. Ocenia się, że promień Kosmosu wynosi obecnie 102000 lat świetlnych. A kiedy powstał nasz Układ Słoneczny? Było to około 4, 6 – 5 miliardów lat temu. Tu, gdzie dziś znajduje się Układ Słoneczny kiedyś wolno obracał się obłok złożony z gazu i pyłu. Zawierał on oprócz wodoru i helu niewielki ułamek pierwiastków ciężkich: wodoru i helu. Praobłok zaczął się kurczyć, ponieważ jego składniki się wzajemnie przyciągały. Jednocześnie coraz szybciej obracał się wokół własnej osi. Następowało spłaszczenie do postaci tarczy, w środku której narodziło się Słońce. Z poszczególnych części tarczy powstały planety. Nasza Ziemia z całą pewnością była kiedyś rozżarzoną kulą o płynnej konsystencji. Pierwiastki takie jak nikiel nikiel i żelazo topiły się tworząc jądro Ziemi. Wokół niego powstała warstwa płaszcza, a na nim skorupa ziemska, która wystygła i zestaliła się. 
       Nasza galaktyka jest większa niż większość galaktyk, jakie odkryto. Dominującą jej częścią jest przypominająca dysk Droga Mleczna. Nazwa ta pochodzi od jej wyglądu na nocnym niebie. W latach trzydziestych stwierdzono, że Słońce leży w dwóch trzecich drogi od centrum  Galaktyki do jednego z jej krańców. Później stwierdzono, że dysk Drogi Mlecznej składa się z kilku spiralnych ramion. Słońce leży na skraju ramienia Oriona. Wszystkie gwiazdy, gromady i gazy krążą wokół środka Galaktyki. Słońcu pełne okrążenie zabiera 226 miliardów lat. W centrum Galaktyki leży czarna dziura.
Rozmiary Galaktyki – średnica wynosi 100 tysięcy lat świetlnych.
Gwiazdy w Galaktyce – około 200 miliardów.
Gromady gwiazd w Galaktyce – znanych jest 125 gromad kulistych i około 1000 gromad otwartych.
      W centrum naszego Układu Słonecznego znajduje się ogromne Słońce, które stanowi 99,9 % jego masy. Po orbitach wokół Słońca krąży 9 planet także mniejsze ciała niebieskie – planetoidy i komety. Słońce to ogromna kula gazów – głównie wodoru i helu. W jego jądrze, w wysokich temperaturach i pod wysokim ciśnieniem, wodór zamienia się w hel. Najprawdopodobniej będzie ono świecić jeszcze około 6 miliardów lat, a potem najpierw napęcznieje stając się czerwonym olbrzymem pochłaniając pierwsze dwie lub trzy planety, a następnie zrzuci zewnętrzne powłoki  i stanie się białym karłem. 
Średnica Słońca – 1392000 km
Temperatura na powierzchni – około 5500oC.
Temperatura jądra – około 15500000oC.
Plamy słoneczne to miejsca na powierzchni Słońca, gdzie temperatura wynosi około 1000 stopni. Powstają one tam, gdzie znaczne siły magnetyczne nie pozwalają ciepłu dotrzeć na powierzchnię.
     Merkury jest planetą najbliższą Słońca. Słoneczna strona tej planety jest bardzo gorąca – temperatura może tam osiągać 427 stopni Celsjusza. Brak atmosfery sprawia, że ciepło to nie jest zatrzymywane i po stronie nocnej temperatura spada do minus 173 stopni Celsjusza. Jądro Merkurego, podobnie jak jądro Ziemi składa się głównie z żelaza i niklu. 
Odległość od Słońca – 58 milionów km
Średnica – 4875 km
Atmosfera – brak
Okres obiegu wokół Słońca – 88 dni
Okres obrotu wokół własnej osi – 59 dni
     Wenus to druga planeta licząc od Słońca. Ma ona bardzo gęstą atmosferę, która składa się głownie z dwutlenku węgla i wywiera ciśnienie prawie 100 razy większe od naszego ciśnienia atmosferycznego. Gęste warstwy dwutlenku węgla  powodują, że ciepło zostaje zatrzymane i dlatego Wenus jest najgorętszą planetą w Układzie Słonecznym. Jej temperatura wynosi 470 stopni Celsjusza. W jej krajobrazie dominują wulkany i wypływy lawy. 
Odległość od Słońca – 108 milionów km
Średnica 12104 km
Atmosfera – głównie dwutlenek węgla
Okres obrotu wokół Słońca – 225 dni
Okres obrotu wokół własnej osi – 243 dni
      Ziemia – trzecia od Słońca planeta dzięki łagodnej, niebieskiej mgiełce swej atmosfery i ciemnemu błękitowi oceanów nazywana jest Błękitną Planetą. Jest jedyną planetą, na powierzchni której woda występuje w trzech stanach skupienia i chyba jedyną, na której istnieje życie. 
Odległość od Słońca – 150 milionów km
Średnica – 12756 km
Atmosfera – azot 78%, tlen 21%
Okres obiegu wokół Słońca – 365 dni i 6 godzin
Okres obrotu wokół własnej osi – 23 godziny 56 minut
      Mars jest planetą trochę przypominającą Ziemię. Na Marsie, tak jak na Ziemi występują cztery pory roku, czapy lodowe na biegunach, kanały wyżłobione przez wodę. Na niebie Mars wydaje się czerwony i dlatego nazywany jest Czerwoną Planetą. Kolor ten pochodzi od rdzawo – pomarańczowych skał i drobnego, czerwonego piasku. Atmosfera tej planety jest bardzo rzadka i ciśnienie około 10 razy niższe od naszego. Temperatury mogą dochodzić do27 stopni Celsjusz w dzień i do minus 123 stopni w nocy.
Odległość od Słońca – 228 milionów km
Średnica 6780 km
Atmosfera – głównie dwutlenek węgla 
Okres obiegu wokół Słońca - 687 dni
Okres obrotu wokół własnej osi – 24 godziny i 37 minut 
     Jowisz jest ogromną kulą gazu – głównie wodoru i helu z niewielkimi domieszkami wody, metanu i amoniaku. Ta olbrzymia planeta nie ma stałej powierzchni. Górne warstwy są gazowe, a niżej w miarę wzrostu ciśnienia i temperatury wodór i hel zaczynają przypominać ciecz. Samym środku znajduje się niewielkie, skaliste, bardzo gorące jądro. Gwałtowne wirowanie planety powoduje powstawanie wiatrów wiejących z prędkością do 500 km/h . Jowisz posiada wiele księżyców. Największe to: Io, Europa, Ganimedes, Kallisto.
Odległość od Słońca – 778 milionów km
Średnica – 142984 km
Okres obiegu wokół Słońca – 11,9 roku
Okres obrotu wokół własnej osi – 9 godzin 55 minut
      Saturn jest planetą słynącą z pierścieni. W odległości 140 tysięcy km od środka planety rozciąga się pierścień A. Później znajduje się przerwa Cassiniego – ciemna rozpadlina o szerokości 4670 km. Pierścień B jest najszerszy i najjaśniejszy – 25750 km od środka planety. Wewnątrz pierścienia B znajduje się najwęższy pierścień C, który wydaje się blady i prawie przezroczysty. Saturn podobnie jak Jowisz nie ma stałej powierzchni. Składa się głównie z wodoru i helu mniejszych ilości amoniaku metanu i innych gazów. Wiatry na równiku Saturna wieją z prędkością ponad 1600 km/h. Największym księżycem tej planety jest Tytan, a najmniejszym Pan.
Odległość od Słońca – 1,427 miliarda  km
Średnica – 120533 km
Okres obiegu wokół Słońca – 29,4 roku
Okres obrotu wokół własnej osi – 10 godzin 39 minut
      Uran jest często nazywany „planetą leżącą na boku”, ponieważ oś tej planety jest odchylona od prostopadłej do jej orbity o 98 stopni. Niebieskozielony kolor Urana pochodzi od śladowych ilości metanu w górnych warstwach jego atmosfery. Metan bowiem odbija promieniowanie słoneczne o długości fali odpowiadającej barwie niebieskiej, a pochłania czerwone. Nie ma także jak poprzednie planety stałej powierzchni, składa się głównie z wodoru i helu. Uran posiada 11 ciemnych wąskich pierścieni. Ciemnoszare drobiny pierścieni mają od 10 centymetrów do 10 metrów średnicy. Największy księżyc – Tytania.
Odległość od Słońca – 2,871 miliarda km
Średnica – 51118 km
Okres obiegu wokół Słońca – 84,1 roku
Okres obrotu wokół własnej osi -17 godzin 14 minut
      Neptun podobnie jak inne planety gazowe składa się głównie z wodoru helu metanu. Nachylenie osi Neptuna wynosi 29,6 stopnia. Na tej planecie można dostrzec szalejące sztormy i chmury, które pojawiają się i znikają po latach. Naukowcy twierdzą, że pierścienie Neptuna składają się z małych odłamków księżyców, które rozpadły się w wyniku zderzeń. Zostały one odkryte dopiero w 1984 roku. Pierścieni tych jest sześć. Największy księżyc to Tryton.
Odległość od Słońca – 4,498 miliarda km
Średnica – 49528 km
Okres obiegu wokół Słońca – 164,9 roku
Okres obrotu wokół własnej osi -16 godzin 7 minut
     Pluton jest ostatnią planetą Układu Słonecznego. Jest on bardzo mały i mroźny, niepodobny do innych planet. Naukowcy uważają go za odmienny rodzaj obiektu – lodowy planetozymal. Powierzchnię Plutona pokrywa przypuszczalnie cienka warstwa zamarzniętego azotu i metanu. Odległość jaka dzieli go od Słońca zmienia się w czasie. Gdy znajduje się dalej od Słońca temperatura wynosi około minus 238 stopni Celsjusza. Jest tak zimno, że atmosfera pozostaje zamarznięta w postaci szronu i śniegu.
Odległość od Słońca – 5,95 miliarda km
Średnica – 2304 km
Okres obiegu wokół Słońca – 248 lat
Okres obrotu wokół własnej osi – 6 dni 9 godzin 17 minut
     W Układzie Słonecznym znajdują się prawdopodobnie miliardy komet. Większość  z nich przebywa w lodowato zimnych rejonach za Neptunem. Są to luźno powiązane grudy lodu i innych zamarzniętych substancji zmieszanych z pyłem. Długość ich warkocz może dochodzić do 160 milionów km. 

opracowała: mgr Jolanta Balczyńska