Zestawy zadań z matematyki   I   Godzina wychowawcza   I   Problem narkotyków w szkole   I   Konkursy 
Ciekawe linki   I   Karta osiągnięć ucznia - ocena opisowa  I  Scenariusze zajęć   I  Osnowa lekcji gimnastyki korekcyjnej    I  Scenariusz "Dnia Matki"  I  Problem edukacyjny  I  Program edukacji regionalnej  I  Program edukacji zdrowotnej  I Scenariusze uroczystości  I  Żywioły - scenariusze zajęć  I
Konkurs ortograficzny dla kl. III  I  Scenariusz międzyklasowgo turnieju

ŻYWIOŁY. LEKCJE TWÓRCZOŚCI W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM

Mając na uwadze zmieniające się wymagania wobec współczesnego człowieka, który powinien charakteryzować się postawą twórczą, rozpoczęłam poszukiwania programów  z nauczania zintegrowanego, które wspierałyby  rozwój twórczy  uczniów.
Twórcze działanie – pisze Jerzy Kujawiński –  jest równocześnie najlepszym i niekiedy jedynym sposobem zaspokajania coraz to nowych potrzeb człowieka. Dlatego od przedszkola i klas początkowych szkoły trzeba wdrażać wychowanków do chętnego i odważnego podejmowania problemów , które wzbudzając twórczą lub badawczą postawę pozawalają im osiągnąć coś dla siebie  nowego i zarazem pożytecznego.

Zainteresował mnie program edukacyjny ŻYWIOŁY. LEKCJE  TWÓRCZOŚCI W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM. Autorami tego programu są: Krzysztof J. Szmidt i Jolanta Bonar.

Cele programu ŻYWIOŁY  odnoszą się do trzech sfer osobowości ucznia.

Cele w sferze poznawczej :
- stymulowanie i rozwijanie wrażliwości wzrokowej, słuchowej i dotykowej,
- rozwijanie spostrzegawczości,
- kształtowanie umiejętności świadomej obserwacji rzeczy, zjawisk i ludzi,
- stymulowanie umiejętności odkrywania, formułowania i rozumienia problemów,
- rozwijanie umiejętności koncentracji uwagi,
- stymulowanie i rozwijanie wyobraźni twórczej,
- kształtowanie operacji umysłowych – analizy, syntezy, uogólniania, kojarzenia, transformowania i przewidywania,
- stymulowanie i rozwijanie zdolności twórczych – płynności, giętkości i oryginalności myślenia,
- poszerzanie wiedzy o rzeczach, zjawiskach i ludziach,
- umożliwienie dzieciom ,,otwarcia językowego’’. 

Cele w sferze emocjonalno – motywacyjnej uczniów:
- rozwijanie zaciekawienia problemami wymagającymi twórczego podejścia,
- rozwijanie i przekształcanie spontanicznej motywacji poznawczej w motywację świadomą, niezbędną do podejmowania dłuższych wysiłków poznawczych, fizycznych i artystycznych,
- pomoc w pokonywaniu barier hamujących aktywność twórczą –nieśmiałość, obawy przed nieznanym, 
- kształtowanie umiejętności odkrywania, rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji,
- pomoc w rozumieniu i akceptowaniu własnych i cudzych uczuć,
- kształtowanie pozytywnej samooceny i poszerzanie samowiedzy,
- kształtowanie zachowań pro społecznych i umiejętności współpracy w grupie zadaniowej, rozwijanie życzliwości i wrażliwości na potrzeby innych, 
- wdrażanie do przyjmowania pochwał i krytyki ze strony innych osób, uczenie konstruktywnego komunikowania się i uważnego słuchania innych,
- ośmielanie i pobudzanie uczniów do aktywności własnej w rozwiązywaniu problemów otwartych. [dywergencyjnych]
- budzenie i rozwijanie poczucia odpowiedzialności i podmiotowości w realizowaniu otwartych zadań problemowych,
- pomoc w minimalizowaniu postaw agresywnych i odreagowywaniu napięć i konfliktów psychicznych.

Cele w sferze zadaniowej:
- rozwijanie samodzielności i wytrwałości w procesie odkrywania i rozwiązywania problemów, 
- rozwijanie zdolności manipulacyjnych i konstrukcyjnych, 
- pobudzanie i rozwijanie umiejętności ekspresyjnego wyrażania  myśli i emocji w języku sztuki i poprzez spontaniczną dramatyzację,
- doskonalenie sprawności językowych i umiejętności wypowiadania się w opisie i opowiadaniu poprzez doświadczenia językowe,
- doskonalenie umiejętności  integrowania sprawności umysłowych, emocjonalnych i praktycznych w rozwiązywaniu problemów dywergencyjnych .

Tak sformułowane cele  dydaktyczno-wychowawcze, autorzy programu proponują realizować na LEKCJACH TWÓRCZOŚCI. Treści kształcenia i wychowania na tych lekcjach nie powinny być powielaniem materiału nauczania  zintegrowanego, gdyż nie mają  na celu dostarczenia  dzieciom wiedzy przyrodniczej, geograficznej, chemicznej, fizycznej o wodzie, ziemi, ogniu i powietrzu .
            Celem lekcji twórczości jest bowiem  nie tyle poszerzenie wiedzy, co pobudzenie myślenia, dociekliwości, wyobraźni, przeżyć emocjonalnych i umiejętności określania uczuć, ekspresji – jednym słowem: rozwój ucznia, a nie rozwój wiedzy.
            Pakiet edukacyjny ŻYWIOŁY. LEKCJE TWÓRCZOŚCI W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM, przeznaczony jest dla klas I-III  szkoły podstawowej i obejmuje:
Program edukacyjny
Przewodnik metodyczny  dla nauczyciela
Materiały do kl. I (książka dla nauczyciela oraz książka ćwiczeń dla ucznia) do tematu ZIEMIA
Materiały do kl. II (Książka dla nauczyciela oraz Książka dla ucznia) do tematów WODA I OGIEŃ
Materiały do kl. III (Książka dla nauczyciela oraz Książka dla ucznia) do tematu POWIETRZE
Ćwiczenia twórcze, które stanowią istotę lekcji twórczych, zostały opisane według następującego schematu:
- Cele dydaktyczne i wychowawcze ćwiczenia
- Pomoce / materiały dydaktyczne /
- Przebieg ćwiczenia
- Wskazówki metodyczne

            Prowadzenie ćwiczeń  programu ŻYWIOŁY, nie zawsze było sprawą prostą, ponieważ dalece odbiega od tradycyjnego sposobu postępowania nauczyciela, w którym operuje się zadaniami zamkniętymi i z góry ustaloną skalą ocen /standardami osiągnięć /.
            W ćwiczeniach twórczych, mających charakter zadań otwartych, nie ma takich standardów, bo nie ma poprawności wykonania danego zadania.
            Jaki bowiem może być wzorzec poprawności odpowiedzi na pytania z gruntu otwarte, typu: ,,Co by było, gdyby zabrakło wody? Jakie ma zastosowania ogień? Czy ,,Co mnie dziwi? Itp.

Oto przykłady kilku ćwiczeń twórczych:

JAKA JEST WODA?

Cele :
pobudzanie wrażliwości i koncentracji wzrokowej, smakowej i węchowej, rozwijane płynności słownej.

Pomoce:
miseczki lub inne naczynia, po jednym naczyniu dla pary uczniów.

Przebieg ćwiczenia:
Nauczyciel proponuje, by dzieci, podzielone w pary, postawiły przed sobą na ławkach napełnione wodą z kranu. Prosi, by wszyscy uważnie przyjrzeli się wodzie, po czym zadaje pytania i proponuje zadania:

- Co to jest woda?
- Jaka jest woda? Wymień jak najwięcej jednorazowych określeń wody.

Następnie nauczyciel proponuje, by uczniowie kolejno zamoczyli palce w wodzie, przyjrzeli się  uważnie, czy woda jest kolorowa, powąchali ją, a nawet jej posmakowali i zadaje następne pytania:

- Jaka jest woda w dotyku: twarda, miękka, miła, niemiła, ciepła zimna? itd.
- Czy woda ma smak? Jaki?
- Czy ma kolory? Jeśli tak to jakie?

Istotne jest, by uczniowie w spontaniczny sposób odpowiadali na pytania, korzystając z danych zmysłowych i by tych odpowiedzi było jak najwięcej. Nauczyciel, pisząc na tablicy określenia wody, zwraca uwagę na charakter przymiotnikowy. Po stworzeniu listy cech wody warto zapytać dzieci, które z określeń są trafne, czyli rzeczywiście określają istotne cechy  fizyczne wody.

JAKI JEST OGIEŃ?

Cele:
stymulowanie wrażliwości na bodźce wzrokowe i węchowe, rozwijanie płynności skojarzeniowej myślenia.

Pomoce:
świeczka, lampion.

Przebieg ćwiczeń:
Nauczyciel pyta o istotne właściwości ognia. Zapala świeczkę lub lampion (jeszcze lepiej, gdyby to było ognisko) i zachęca dzieci do uważnego patrzenia i wąchania (nie należy dzieciom proponować, by dotykały płomienia). Następnie nauczyciel  zadaje pytania:

- Co to jest ogień?
- Jaki jest ogień? - wymień jednowyrazowe określenia ognia.
- Czy ma jakiś zapach? Jaki?
- Czy ma jakieś kolory? Jakie?
- Jaki jest w dotyku?
- Co czujesz, kiedy zbliżysz rękę do ognia?

Na zakończenie dzieci wpisują jedno wyrazowe określenia ognia.

CO BY BYŁO, GDYBY...?

Cele:
Rozwijanie zdolności myślenia metaforycznego.

Pomoce:
kartony, kredki i inne materiały do prac plastycznych.

Przebieg ćwiczeń:
Nauczyciel informuje dzieci, iż za chwilę zada im nieprawdopodobne sytuacje i poprosi o wymyślenie ich równie nieprawdopodobnych konsekwencji.

Co by było, gdyby codziennie padał deszcz?

Dzieci przez krótki czas zastanawiają się nad niezwykłymi konsekwencjami takiego stanu rzeczy, po czym malują swoje wyobrażenia i wizje na kartonach. Można wykonać inne zadania pobudzające wyobraźnię:
- Co by było, gdyby wyschły wszystkie rzeki, strumyki i jeziora?
- Co by było, gdyby ogień był zimny?
- Co by było, gdyby cały rok nie świeciło słońce?
i inne

Na zakończenie nauczyciel i dzieci organizują wystawkę i wernisaż prac.
Dzieci wyjaśniają, co i dlaczego narysowały na swoich wizjach plastycznych.

KOSTKA UCZUĆ

Cele:
uczenie się określania i wyrażania uczuć .

Pomoce:
Kostka wykonana z brystolu na której wypisane są stany uczuciowe:  wstręt, miłość, żal, obawa, gniew, duma.

Przebieg ćwiczenia:
Uczniowie siedzą w kręgu. Jedna osoba rzuca kostkę, a następnie mówi, kiedy doznaje uczucia, które "wskazała” kostka. Następnie osoba rzuca kostkę i sytuacja się powtarza.

Wariant I
Jedna osoba rzuca kostkę i pantomimicznie [mimika i ruch] "pokazuje” dane uczucie

Wariant II (trudny)
Uczeń rzuca kostką, a następnie wyjaśnia, co rozumie przez wskazane przez kostkę uczucie ("Wstręt to .... ” )

            Lekcje twórczości powinien prowadzić twórczy nauczyciel, który chętnie zapoznaje się z nowościami / również teoretycznymi/ i chętnie wprowadza innowacje do swego warsztatu pracy.
Pytanie: czy dzieci tworzą, czy też nie? Dzieci w moim przekonaniu są, podobnie jak dorośli, mniej lub twórcze i wykazują się mniej lub bardziej rozwiniętą postawą twórczą.
            Twórczość dzieci przejawia się w nieco innych formach niż nauka, technika, działalność społeczna, a jej cechami swoistymi są: ciekawość, poznawcza, fantazjowanie, gra wyobraźni, zabawy tematyczne i konstrukcyjne oraz plastyka. Są one sposobem ekspresji przeżyć i myśli oraz naturalna drogą ich rozwoju intelektualnego, emocjonalno-motywacyjnego i sprawnościowego.
            Wniosek z tego, że ćwiczenia objęte programem ŻYWIOŁY mogą się przyczynić do rozwoju twórczości dzieci. Warto  dzieciom w tym pomóc...
            Polecam wszystkim nauczycielom twórczym, aby skorzystali z programu ŻYWIOŁY i wprowadzili do swojego warsztatu pracy innowacje twórcze.

Literatura:
Kujawiński J. "Współczesne kierunki modernizacji nauczania początkowego, w: Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych",
Andrukowicz W. "Wokół fenomenu i istoty twórczości",
Cybulska H ., Maleszyk  Z.  "Organizowanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych. "Nauczanie początkowe", 1993/94, zeszyt 4.

Opracowała:
mgr Danuta Szafranek