TREŚCI ZAWARTE
W PODSTAWIE
PROGRAMOWEJ

                       CELE

         SPOSÓB  REALIZACJI  CELÓW

HIGIENA OSOBISTA
I OTOCZENIA

       Higiena ciała 

Uczeń jest świadomy osobistej

odpowiedzialności za utrzymanie higieny

osobistej.

Na lekcji wychowawczej przeprowadzamy

ankietę dotyczącą higieny osobistej (zał. 1)

i omawiamy jej wyniki. Dochodzimy do

wniosku, że za utrzymanie higieny osobistej

odpowiada każdy sam. Wniosek ten jako

hasło możemy umieścić na gazetce klasowej.

Uczeń zna przyczyny powstawania

próchnicy zębów, wie co to jest FLUOR

i jak wpływa na zęby, posługuje się nitką

dentystyczną.

Pogadankę na temat higieny jamy ustnej

z pokazem różnych rodzajów szczoteczek,

past do zębów oraz nici dentystycznej może

przeprowadzić higienistka szkolna.

Opracowujemy planszę informacyjną o

wielostronnym pozytywnym działaniu

fluorków wchodzących w skład past do

zębów.(zał.2)

Uczniowie z zaawansowaną próchnicą

zostają skierowani do stomatologa

Uczeń zna zmiany jakie zachodzą w jego

skórze w okresie dojrzewania, potrafi ją

pielęgnować, jest przekonany o 

konieczności częstego mycia całego 

ciała, potrafi umyć i wysuszyć całe ciało 

oraz włosy.

Na lekcjach przyrody i wychowania w rodzinie

uczniowie zapoznają się z objawami

dojrzewania np. przetłuszczaniem się skóry

twarzy, łojotokiem, wzmożonym wydzielaniem

się potu oraz jego właściwościami.

Należy podkreślić konieczność częstszego

w tym okresie mycia całego ciała, wskazać

środki przeciw trądzikowi, różne rodzaje

mydeł i szamponów do włosów, poinformować

uczniów o dermatologu lekarzu od chorób

skórnych.

Uczeń wie co to są choroby zakaźne

i jak są przenoszone, wie też jak się

zachować w czasie choroby zakaźnej .

Uczeń wie jak szerzy się wszawica i jak

jej zapobiegać.

Podstawowe wiadomości o chorobach

zakaźnych i o wszawicy zdobywają uczniowie

na lekcjach przyrody.

W czasie epidemii grypy lub innych chorób

zakaźnych oraz w czasie gdy uczniowie są

szczepieni możemy dodatkowo omówić

znaczenie szczepień ochronnych czy

zachowanie się w czasie choroby.

Osobnego potraktowania wymaga wścieklizna.

Powinno się o tej groźnej chorobie mówić głównie

przed feriami i przed wycieczkami do lasu lub w

okresie, gdy choroba ta pojawi się na danym 

terenie. Możemy wspólnie z uczniami 

zredagować ostrzegawczo-informacyjny 

plakat (zał. 3).

Higiena odzieży

Uczeń potrafi utrzymać w porządku 

osobiste rzeczy (wyczyszczenie obuwia, 

przyszycie guzika, przepranie skarpetek). 

Wie jak ubrać się w różnych porach roku.

Na lekcji wychowawczej przeprowadzamy 

dyskusję na temat słuszności powiedzenia: 

"Jak cię widzą, tak cię piszą”.

Rozwijamy znaczenie najczęściej używanych

przymiotników, za pomocą których ludzie

pozytywnie lub negatywnie oceniają wygląd 

człowieka lub jego ubiór np.: elegancki, 

schludny, modny, skromny, zadbany, szykowny, 

twarzowy ,niepraktyczny, niechlujny, niegustowny,

staromodny itp.

Podkreślamy, że ubiór powinien być stosowny do

sytuacji w jakiej go nosimy (zimowy, roboczy,

wizytowy, karnawałowy, wieczorowy, galowy,

plażowy itp.). Dochodzimy do wniosku, że ubiór

powinien przede wszystkim odpowiadać 

wymogom higieny (czysty, przepuszczający

powietrze, wygodny, chronić przed zimnem i 

deszczem. To, jak wyglądamy zależy w dużej 

mierze od nas samych.

W różnych sytuacjach wychowawczych 

(wycieczka, mecz, uroczystość szkolna, 

wieczorek taneczny czy przerwa między 

lekcjami zwracamy uczniom uwagę na 

niestosowny ubiór. Sprawdzamy przed pierwszą

lekcją, czy buty są wyczyszczone, pilnujemy

szczególnie na wychowaniu fizycznym, aby 

uczniowie ćwiczyli w stroju sportowym i 

przebierali się po zakończonej lekcji, a jeśli jest 

to możliwe wzięli przedtem prysznic.

Higiena miejsca pracy

Uczeń potrafi utrzymać w porządku

najbliższe swoje otoczenie, umie zamieść

podłogę, zetrzeć kurz z mebli, wie 

dlaczego trzeba wietrzyć pomieszczenia, 

szczególnie gdy są zadymione, ma nawyk

nieśmiecenia wokół siebie.

Organizowanie przez PCK konkursu czystości i

estetycznego wyglądu klas.

Udział masowy uczniów w akcji „Sprzątania 

świata”

Propagowanie idei segregowania śmieci

Zaplanowanie zadań dla poprawy estetyki klasy

i wzmożenie walki ze śmieciami w szkole i jej 

otoczeniu

Egzekwowanie dobrego wywiązywania się 

dyżurnych ze swych obowiązków.

BEZPIECZEŃSTWO

Bezpieczeństwo w

czasie uczestniczenia

w ruchu drogowym.

Uczeń wie jak zachować się na drodze 

jako pieszy lub jako rowerzysta

Zdaje sobie sprawę, że złe zachowanie na

drodze zagraża jego bezpieczeństwu i

bezpieczeństwu innych

Nauczyciele techniki przygotowują uczniów do

egzaminu na kartę rowerową. W klasie IV

wszyscy uczniowie powinni posiadać kartę 

rowerową.

Wychowawcy klas powinni zorganizować 

uczniom spotkanie z policjantem z drogówki w 

celu przedstawienia zagrożeń w ruchu drogowym.

W czasie wycieczek pieszych i rowerowych

zwracamy uwagę na przestrzeganie przepisów

drogowych.

Bezpieczeństwo

podczas zabaw

ruchowych.

Uczeń zna podstawowe zasady

bezpieczeństwa i umie ocenić czy 

sytuacja jest niebezpieczna.

Na lekcji wychowawczej sporządzamy listę

niebezpiecznych sytuacji do jakich może dość

podczas gier i zabaw na terenie szkoły i poza nią

(zał. 4).

Odpowiedzialność za

bezpieczeństwo swoje

i innych.

Uczeń wie jak postąpić gdy czuje się w 

niebezpieczeństwie, gdy inni na niego 

napadają, gdy otrzymuje propozycje od 

ludzi nieznajomych.

Razem z uczniami formułujemy zasady 

zachowania się w sytuacjach zagrożenia 

wymienionych w celach (zał.5).

Pierwsza pomoc w

nagłych wypadkach.

Uczeń wie jak zachować się po doznaniu 

urazu, podejmuje próby prostych zabiegów 

pierwszej pomocy.

PCK w ramach swojej działalności przeprowadzi

pokaz opatrywania niewielkich ran. Zapozna też 

uczniów ze stosowanymi powszechnie środkami

opatrunkowymi. 

Opiekunowie wszystkich wycieczek zabierają ze 

sobą podręczne apteczki.

ŻYWNOŚĆ, ŻYWIENIE

Urozmaicenie i 

regularność posiłków

Uczeń zna podstawowe składniki 

pokarmów, wie dlaczego je je i do czego 

są mu one potrzebne. Zna składniki 

niezbędne w odżywianiu i te, które w 

nadmiarze szkodzą.

Podstawową wiedzę o żywności i żywieniu 

zdobywają uczniowie na lekcjach przyrody.

Na lekcjach wychowawczych można 

przeprowadzić ocenę ułożonych przez uczniów 

dziennych jadłospisów. 

Można też sporządzić plansze promujące zdrową 

żywność i wywiesić na klasowej gazetce.

Uczeń umie przygotować dla siebie II 

śniadanie, potrafi zakupić podstawowe 

produkty żywności i zapakować je.

Na wycieczkach i obozach uczniowie pomagają 

przy przygotowywaniu posiłków, posługują się 

sztućcami

W ramach niektórych lekcji mogą uczniowie pod 

nadzorem nauczyciela przygotować wspólnie II 

śniadanie. Powinni przedtem zaplanować rodzaj i 

ilość potrzebnych produktów, a potem dokonać 

zbiorowego zakupu. 

Zabezpieczenie 

żywności przed 

zanieczyszczeniem 

i zepsuciem.

Uczeń rozróżnia produkty żywnościowe  

Na lekcji przyrody lub na lekcji wychowawczej 

możemy na konkretnych przykładach pokazać 

uczniom jaką datę ważności mają poszczególne 

produkty, jakie zawierają konserwanty, jaki jest 

ich skład, ile zawierają kalorii itp. 

W dalszej części lekcji możemy zapytać 

uczniów : co to jest zdrowa żywność, co to są 

zatrucia pokarmowe i skąd się biorą.

Estetyka i kultura 

spożywania posiłków.

Uczeń wie, że w towarzystwie wspólne 

spożycie posiłków jest lepsze, potrafi 

zachować się przy wspólnym stole, 

umie estetycznie nakryć do stołu.

Przy okazji zbliżających się świąt możemy z 

wychowankami omówić zasady zachowania się 

przy stole i jak powinno się nakrywać do stołu.

Przygotowujemy dla babć i dziadków z okazji ich 

święta krótki program artystyczny, życzenia i 

skromny poczęstunek przy nakrytym stole.

AKTYWNOŚĆ 
RUCHOWA
PRACA, 
WYPOCZYNEK,
CZAS WOLNY

Bilans energetyczny

Spożycie

Uczeń wie, że pokarmy dostarczają różnej 

ilości energii, zna pokarmy 

wysokokalorczne wie od czego zależy 

większe lub mniejsze zapotrzebowanie na 

kalorie.

Na podstawie tabeli kaloryczności (zał.6) 

układamy odpowiednie pod względem zawartości 

kalorii danie dla osoby o określonym 

zapotrzebowaniu. Możemy też oceniać 

kaloryczność różnych zestawów dań.

Zabawy ruchowe  

Uczeń wie, że ćwiczenia fizyczne wpływają

na harmonijny rozwój organizmu (układ

mięśniowy, kostny i krążenie )

Potrafi zorganizować zabawę ruchową

Ma nawyk właściwego ubierania się

Potrafi ocenić i dobrać właściwe dla siebie

miejsce do pracy (krzesło, stolik) i dba o 

zachowanie właściwej postawy

Potrafi właściwie zachować się wobec 

drużyny przeciwnej.

 Na początku roku szkolnego uczniowie sami 

określają numer krzesła i stolika dostosowany

do swego wzrostu. Każdy siada przy właściwym 

stoliku. W czasie wszystkich lekcji nauczyciele 

zwracają uwagę na właściwą postawę siedzącą 

uczniów (dobrze podsunięte krzesło, łokcie na 

blacie, wyprostowane plecy.

Uczniowie opowiadają jak mają w swoim domu 

urządzony kącik do odrabiania lekcji.

Sami uczniowie mogą prowadzić ćwiczenia 

śródlekcyjne według opracowanego 

przykładowego zestawu ćwiczeń (zał. 7), mogą

uczestniczyć w organizowaniu święta sportu 

szkolnego i innych imprez sportowych, mogą też 

sami w czasie wolnym rozgrywać turnieje na  

boisku szkolnym.

W rozmowie z uczniami możemy dowiedzieć się,

jakie preferują oni formy wypoczynku, jak 

wykorzystują wolny czas na wypoczynek czynny

i bierny. Można zaproponować uczniom inne 

sposoby spędzania wolnego czasu np. turystykę 

rowerową w zamian za przesiadywanie przed 

telewizorem.

Można utworzyć w klasie kącik hobbystów.

Następnym tematem do rozmowy może być

kształtowanie dobrych stosunków w zespole. 

Należałoby skrytykować złe odnoszenie się do 

uczniów słabszych, mniej sprawnych i do kolegów

z drużyny przeciwnej.

Podkreślić można, że nawet najlepsze drużyny 

nieraz przegrywają, że nieraz trzeba umieć 

pogodzić się z przegraną. Na koniec można 

zapytać uczniów, czy wiedzą, co znaczą 

angielski słowa FAIR PLAY i czy sami stosują 

w praktyce zasadę FAIR PLAY.

Organizacja odrabiania

Uczeń wie, jak zaplanować zajęcia w

czasie dnia, umie wybrać odpowiednie 

audycje telewizyjne, potrafi sprawnie

odrabiać lekcje, wie , co to znaczy

Zadajemy uczniom opracowanie harmonogramów 

całodniowych zajęć. Potem na lekcji 

wychowawczej racjonalizujemy je. 

Przedstawiamy uczniom relaksację

jako jedną z aktywnych form wypoczynku.

Prawidłowa postawa

ciała i czynniki ją 

Uczeń potrafi kontrolować i korygować 

postawę ciała w czasie stania, siedzenia 

i leżenia.

Profilaktycznie zalecamy uczniom przyjmowanie 

prawidłowej postawy, przede wszystkim 

siedzącej, w czasie trwania lekcji.

Przestrzegamy uczniów przed długotrwałym 

przebywaniem w tej samej pozycji. Zapewniamy 

uczniom odpowiedniej wielkości stoliki i krzesła.

Kwalifikujemy uczniów z wadami postawy na 

zajęcia z gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej.

Zachęcamy uczniów i rodziców, by skorzystali 

z badań postawy ciała metodą antropometryczną.

EDUKACJA DO ŻYCIA 
W RODZINIE I
SPOŁECZNOŚCI,
PSYCHOSPOŁECZNE
ASPEKTY 
ZDROWIA.

Wyrażanie emocji 
pozytywnych i 
negatywnych.

Uczeń wie jaki wpływ wywierają na

człowieka emocje pozytywne, a jaki

Inscenizujemy sytuacje z życia, w których 

występują emocje. Uczniowie mogą 

improwizować.

Własne mocne i słabe

Uczeń wie, że ludzie różnią się między 

sobą, zna swoje mocne i słabe strony, 

domyśla się, co inni w jego postępowaniu 

lubią, a co nie.

W formie zabawowej sprawdzamy, jaka istnieje 

zbieżność w samoocenie i w ocenie kolegi 

słabych i mocnych stron danego ucznia.

Wygrywa para, która ma najwięcej jednakowych

odpowiedzi.

Podstawowe reguły i 

zasady obowiązujące 

w relacjach 

międzyludzkich,

sposoby radzenia sobie

z własnymi i cudzymi

Uczeń zna obowiązujące w relacjach 

Razem z uczniami staramy się odkryć 

najważniejsze reguły postępowania w stosunkach

międzyludzkich. 

Wpajamy uczniom: szacunek do przeciwnika, 

tolerancję, prawdomówność, asertywność (zał.8),

empatię i inne.

Uczeń potrafi w sytuacjach konfliktowych

przewidzieć, co myśli i czuje przeciwnik,

wie, kiedy nadszedł czas, by prosić o

pomoc innych.

Wspólnie z uczniami szukamy odpowiedzi na

pytanie: ”Jak zachować się w sytuacji

konfliktowej?” 

W trakcie dyskusji gromadzimy materiał do planu

postępowania, który ułożymy na zakończenie

lekcji (zał.9).

Uczeń wie, co to jest stres i jak sobie z

nim poradzić, potrafi zastosować

podstawowe techniki relaksacyjne.

Z badań wynika, że zestresowane dzieci można rozpoznać po typowych oznakach. Są one zazwyczaj przestraszone i spięte, oddychają na ogół krótko i zbyt płytko, robią wrażenie smutnych, mają złe samopoczucie, czasami skarżą się na bóle głowy i brzucha. Większość dzieci zestresowanych ma nieprawidłową postawę ciała.

Zachęcamy dzieci, aby podały przykłady sytuacji, w których są bezradne, na jakie natrafiają przeszkody w działaniu, czy stoją przed nimi zadania, których nie są w stanie wykonać itp.

Pytamy też dzieci, jak radzą sobie w tych trudnych sytuacjach, jak reagują.

Omawiamy i ćwiczymy z uczniami podstawowe techniki relaksacyjne: oddychanie „balonowe”, napinanie i rozluźnianie różnych partii mięśni, wyobrażanie sobie rzeczy przyjemnych, słuchanie śpiewu ptaków, szumu morza, ulubionej muzyki, masowanie ciała.

Porozumiewanie

się, współpraca z

innymi, szacunek

dla siebie i dla

innych, przyjaźń i

koleżeństwo.

Uczeń wie, co pozwala współpracować 

z innymi, od czego zależy, czy czuje się

z nimi dobrze.

Możemy przeprowadzić ankietę, w której

uczniowie określą, jakie cechy przyjaciela cenią

najbardziej.

Dokonują wyboru z ustalonego zestawu cech: 

jest szczery, jest lojalny, umie zachować

tajemnicę, daje mi oparcie, jest serdeczny, jest

gotów poświęcić mi czas, ma poczucie humoru,

jest inteligentny,  ma swoje zdanie, ma podobne

zainteresowania, może udzielić mi pomocy w

nauce, jest dobrym słuchaczem, jest

atrakcyjny itp.

Aby nie mylić koleżeństwa z przyjaźnią, można

spróbować zestawić ich typowe różnice np.:

-Kolegów mamy wielu, przyjaciół niewielu, czasami tylko jednego.

-Kolegów zyskujemy i tracimy często, bez szczególnego powodu, przyjaźń zaś trwa długo

-Kolegami są osoby z którymi razem przebywamy

 w klasie, na boisku czy na wycieczce, przyjaciela

  wybieramy sobie według własnego uznania.

-Kolega nie ma wobec nas zobowiązań, na przyjaciela natomiast liczymy w trudnych sytuacjach, że nam pomoże , nas wesprze, wysłucha. 

Uczeń wie, co to znaczy komunikacja i od

czego zależy, potrafi aktywnie słuchać i

prowadzić dialog.

Organizujemy z uczniami zajęcia warsztatowe z

zakresu komunikacji. Zwracamy uwagę na 

sposób mówienia, gesty, mimikę.

Związki uczuciowe w

rodzinie. Prawa i

obowiązki jej członków.

Uczeń rozumie związki między członkami

rodziny, zna swoje obowiązki, wie też , że

przysługują mu pewne prawa.

Prowadzimy pogadankę kierowaną na temat

rodziny.

Uczniowie powinni odpowiedzieć na następujące

pytania:

Jakie są moje obowiązki w rodzinie i za co

odpowiadam? Kto w domu ma najwięcej

obowiązków?

Za co kochają nas rodzice? Jak my okazujemy

swoim rodzicom szacunek i miłość?

Zapoznajemy uczniów z ich prawami

wynikającymi z „Karty Praw Dziecka”.

Problemy i potrzeby

kolegów

niepełnosprawnych,

osób chorych i 

starszych.

Uczeń jest przekonany, że ludzie niepeł-
nosprawni, chorzy i starsi mają takie same
prawa i potrzeby jak inni ludzie i że
wymagają pomocy i wsparcia całego
społeczeństwa.

Formułujemy listę problemów, na jakie napotykają
ludzie niepełnosprawni, chorzy i starsi wiekiem.
Dzieci mogą podawać konkretne przykłady, jakie 
znają z autopsji. Krytycznej ocenie można 
poddać stosunek ludzi zdrowych, młodych i w 
pełni sprawnych do dziadków i babć we własnej
rodzinie, do ludzi opóźnionych w rozwoju, 
inwalidów na wózkach, kalek, ludzi ze słabą 
sprawnością ruchową itp
Zastanawiamy się, jaki jest stosunek nas,
uczniów, do naszych „innych” kolegów w klasie 
i w szkole.

EDUKACJA
SEKSUALNA
Zmiany fizyczne i
emocjonalne w okresie
dojrzewania, układ
rozrodczy, ciąża, poród.

Realizacja na lekcjach wychowania w rodzinie 
przez nauczyciela ze specjalnym 
przygotowaniem do nauczania tego przedmiotu.

ŻYCIE BEZ NAŁOGÓW
Skutki używania
środków uzależniają-
cych (w tym tytoniu i
alkoholu) oraz
nadużywanie leków;
namawianie i presja ze
strony innych osób.

Uczniowie wiedzą, jak na organizm 
wpływają alkohol, papierosy i narkotyki, 
wiedzą też, dlaczego ludzie zażywają 
substancji uzależniających, znają skutki
przedawkowania środków uzależniających.

Szkoła organizuje szkolenie nauczycieli i 
rodziców szczególnie w zakresie rozpoznawania 
różnych narkotyków i objawów wywołanych
zażyciem narkotyków, sposobów postępowania 
z uzależnionymi od narkotyków.
Nauczyciele lub lepiej lekarz zapoznają uczniów 
ze skutkami, jakie powoduje picie alkoholu, 
palenie papierosów (zał. 10) oraz zażywanie 
narkotyków i innych środków uzależniających:
-skutki zdrowotne,
-skutki społeczne.

Uczniowie potrafią zaprezentować własne
zdanie w sytuacji namawiania i presji ze
strony innych, potrafią pomóc sobie w
sytuacji stresu czy bólu, umieją szukać
pomocy u innych.

Omawiamy i ćwiczymy z uczniami sytuacje, 
w których ktoś proponuje uczniowi zażycie lub 
sprzedaż narkotyku, uświadamiamy, że uczeń 
sam musi dokonać właściwego wyboru świadom
skutków, na jakie się naraża. Uczeń powinien 
zdecydowanie i jednoznacznie odmawiać, a 
jeżeli  to nie pomoże, powinien szukać pomocy 
u innych.

Każdy człowiek może się spodziewać, że 
znajdzie się kiedyś w tak trudnej sytuacji, że 
nie będzie w stanie sam sobie poradzić. Pytamy 
uczniów, czy oni już czegoś takiego doznali i 
czy zwracali się do kogoś o pomoc. Informujemy 
ich, że ludzie często zwierzają się ze swoich 
kłopotów ludziom, którym ufają: najbliższej 
rodzinie, przyjacielowi, a w trudniejszych
przypadkach udają się do psychologa lub 
psychiatry. Ludzie uzależnieni korzystają też 
z pomocy MONARU i klubu AA.