Zestawy
zadań z matematyki I Godzina
wychowawcza I Problem narkotyków w szkole
I Konkursy
Ciekawe linki I Karta osiągnięć
ucznia - ocena opisowa I Scenariusze zajęć
I Osnowa lekcji gimnastyki korekcyjnej
I Scenariusz "Dnia Matki" I
Problem edukacyjny I Program
edukacji regionalnej I Program edukacji
zdrowotnej I Scenariusze uroczystości
I Żywioły - scenariusze zajęć I
Konkurs
ortograficzny dla kl. III I Scenariusz
międzyklasowgo turnieju I Przyczyny niepowodzeń szkolnych
Przyczyny niepowodzeń szkolnych
Jedynym z głównych
celów dydaktycznych – jak twierdzi J. Konopnicki – jest skuteczność
nauczania, co wyraża się powodzeniem dziecka w nauce. Przez niepowodzenie
szkolne C. Kupisiewicz rozumie „rozbieżności pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami
i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów, a materiałem jaki powinni
opanować, według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów”.
Według J.
Konopnickiego „niepowodzenia to proces trwający dłużej lub krócej,
zaczynający się w momencie dla nikogo nie znany, ale na pewno przełomowym dla
życia dziecka.
Proces ten kończy się tym, co nazywamy drugorocznością”.
W toku
tego procesu możemy obserwować wzrost braków w wiadomościach i umiejętnościach
dziecka, a z drugiej strony zmiany w zachowaniu się dziecka, czyli symptomy
psychologiczne.
Większość
pedagogów, a wśród nich Wincenty Okoń, wyróżnia niepowodzenia jawne i
ukryte. O niepowodzeniach jawnych mówi się zazwyczaj wówczas, gdy braki w
wiadomościach i umiejętnościach ucznia zastały przez szkołę dostrzeżone,
zaś niepowodzeniach ukrytych wtedy, gdy szkoła o brakach tych nie wie lub też
z rozmaitych powodów nie znajdują one wyrazu w złych ocenach, które uczeń
otrzymuje. Zazwyczaj pierwszym wyraźnym sygnałem niepowodzeń szkolnych są
oceny niedostateczne, ale świadczą one o już zaawansowanym stopniu tego
zjawiska. Obserwując zmiany w reagowaniu dzieci na braki w wiadomościach i
umiejętnościach możemy wyróżnić, zdaniem J. Konopnickiego, cztery fazy
rozwoju niepowodzenia:
Ukryte
niepowodzenia w nauce
I faza: braki w wiadomościach powodują niezadowolenie ze szkoły, brak chęci
do nauki.
II faza: zaawansowane braki w wiadomościach – odpisywane zadań domowych
(czasem szkolnych)
Jawne niepowodzenia w nauce
III faza: sporadyczne występowanie ocen niedostatecznych – pojawiają się
pierwsze oficjalne próby walki z niepowodzeniem. Symptomy psychologiczne mają
już charakter neurotyczny. Są one:
-
pozytywne – dziecko ujawnia za zewnątrz konflikty wewnętrzne albo
-
negatywne – wycofanie się z aktywnego udziału w życiu klasy i zamknięcie
się w sobie.
IV faza: drugoroczność - zachwianie
równowagi życiowej człowieka.
J. Konopnicki
mocno akcentuje konieczność rozróżniania symptomów niepowodzeń w nauce od
przyczyn tychże niepowodzeń. Podobnie jak lekarz, pedagog powinien poszukać
przyczyn, potem postawić diagnozę i stosowanie do niej rozpocząć akcję
terapeutyczną. Autor podkreśla że prawie zawsze istnieje równolegle wiele
przyczyn niepowodzenia w nauce i są one ze sobą bardzo ściśle powiązane. Możemy
zatem mówić o przyczynie dominującej, która odegrała w powstaniu
niepowodzenia najpoważniejszą rolę, i o przyczynach dodatkowych lub wtórnych.
Czesław
Kupisiewicz w „Niepowodzeniach dydaktycznych” dokonuje przeglądu
dotychczasowych badań nad problemem niepowodzeń szkolnych i przyczyn ich
powstania.
Wymienia się następujące kompleksy przyczyn:
- kompleks
przyczyn społeczno – ekonomicznych,
- kompleks
przyczyn biopsychicznych,
- kompleks
przyczyn pedagogicznych.
Jeśli chodzi o
przyczyny społeczno – ekonomiczne to badania wykazały, że zasadniczym źródłem
niepowodzeń szkolnych dzieci z niektórych środowisk były złe warunki
materialne. Te z kolei wpływały na zły stan zdrowia, brak należytej opieki
ze strony rodziców, brak odzieży uniemożliwiający regularne uczęszczanie do
szkoły.
Wśród złych
warunków środowiskowych hamujących rozwój dzieci i młodzieży wymienia się
też niekorzystny układ stosunków rodzinnych, niewłaściwą atmosferę
rodzinną, wadliwe metody wychowawcze stosowane przez rodziców.
Czynniki
biopsychiczne to zarówno zadatki wrodzone, jak i warunki sprzyjające lub hamujące
prawidłowy rozwój tych zadatków.
Istnieje też
związek pomiędzy poziomem inteligencji uczniów a warunkami ich życia.
Niekorzystne warunki środowiskowe mogą powodować nawet obniżenie poziomu
sprawności umysłowej dziecka.
Wśród różnych
czynników biopsychicznych, które wpływają na postępy uczniów w nauce, dużą
role odgrywają też: temperament, cechy charakteru, niesprawne lub wadliwe
funkcjonowanie narządów zmysłowych, niestałość emocjonalna, zły stan
zdrowia oraz zaburzenia procesów poznawczych.
Jedną z
podstawowych pedagogicznych przyczyn niepowodzeń szkolnych dziecka jest zbyt
sztywnym system nauczania, utrudniający indywidualizowanie pracy dydaktyczno
– wychowawczej i umożliwiający w wielu przypadkach łączenie nauki szkolnej
z aktualnymi potrzebami dziecka. System taki skazuje na niepowodzenia uczniów
najsłabszych, a najlepszym także nie stwarza warunków pełnego rozwoju.
Ponadto S. Hall
jak i B. Nawroczyński uważają, iż jednym z niewłaściwych i niecelowych
zabiegów dydaktycznych jest pozostawienie uczniów na drugi rok w tej samie
klasie. Podobne stanowisko zajmują
inni badacze polscy i obcy. J. Konopnicki mówi, że drugoroczność to „środek
organizacyjny, który przynosi mało korzyści, a powoduje dużo strat”.
Wielu też
upatruje źródło zła w niedoskonałości dydaktycznej pracy nauczyciela. Wpływ
mają tu również niekorzystne warunki zewnętrzne pracy nauczyciela,
nieodpowiednie metody, środki, formy tej pracy.
Trudności
ucznia słabego narastają gdy zamiast pomocy spotyka się on w domu z karami i
dezaprobatą w szkole. Również niezaspokojone
potrzeby psychiczne dziecka:
potrzeba miłości, potrzeba osiągnięcia sukcesów i uznania, bezpieczeństwa
prowadzą do coraz głębszych zaburzeń uczuciowych.
Na usunięcie niektórych przyczyn niepowodzeń
szkolnych, takich jak brak należytej opieki nad uczniem ze strony rozbitej
rodziny, niekorzystne warunki materialne lub mieszkaniowe rodziców ucznia,
nauczyciel nie ma wpływu.
Natomiast dużą
możliwość ma nauczyciel w zakresie przeciwdziałania tym przyczynom
niepowodzeń szkolnych, które tkwią w nim samym oraz w narzędziach jego
pracy.
Dlatego też do podstawowych dydaktycznych środków zwalczania niepowodzeń
szkolnych zaliczamy:
- profilaktykę
pedagogiczną, a w tym nauczanie problemowe i nauczania grupowe,
- diagnozę
pedagogiczną – czyli posługiwanie się różnymi sposobami poznawania ucznia
i możliwie natychmiastowe wykrywanie luk w wiadomościach, umiejętnościach i
nawykach każdego ucznia,
- terapię
pedagogiczną, w której nauczyciel wyrównuję wykryte zaległości poprzez
indywidualne nauczanie na zajęciach pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.
Opracowała: Helena Mazurkiewicz