Zestawy zadań z matematyki   I   Godzina wychowawcza   I   Problem narkotyków w szkole   I   Konkursy 
Ciekawe linki   I   Karta osiągnięć ucznia - ocena opisowa  I  Scenariusze zajęć   I  Osnowa lekcji gimnastyki korekcyjnej    I  Scenariusz "Dnia Matki"  I  Problem edukacyjny  I  Program edukacji regionalnej  I  Program edukacji zdrowotnej  I  Scenariusze uroczystości  I  Żywioły - scenariusze zajęć  I
Konkurs ortograficzny dla kl. III  I  Scenariusz międzyklasowgo turnieju  I  Przyczyny niepowodzeń szkolnych  I Święto Niepodległości - scenariusz  I
Bajka terapeutyczna  I  Tekst relaksacyjny  I  Zasady postępowania i pracy z dzieckiem leworęcznym  I  Zestaw ćwiczeń do pracy z uczniem leworęcznym  I
Agresja frustracyjna, naśladowcza i instrumentalna  I

Agresja frustracyjna, naśladowcza i instrumentalna - kierujące nimi prawidłowości;
zasady terapii

    Ten temat referatu wybrałam z wielu względów, przede wszystkim jednak dlatego, że  agresja to zjawisko przerażające swym zasięgiem. Spotykamy się z nią na co dzień.
W ubiegłym roku szkolnym podjęliśmy działania profilaktyczne mające na celu przeciwdziałanie agresji, m.in. przeprowadzaliśmy w klasach anonimowe ankiety wśród uczniów i ich rodziców.
Dzięki tym ankietom pozyskaliśmy informacje na temat opinii uczniów i rodziców o przemocy jako zjawisku, jego skali, wzorach zachowań agresywnych, spostrzeżeniach na temat osób stosujących przemoc, sposobach ograniczenia przemocy w szkole.
   Przeglądając wyniki ankiet przeprowadzonych w mojej klasie I B, doszłam do wniosku, że należy nieustannie poszerzać własną wiedzę na temat agresji , bowiem to ma wielki wpływ na pomyślność wszelkich działań profilaktycznych. To jest również zbieżne z wnioskami, które w swoim referacie przedstawiła p. pedagog /,,Agresja dzieci w perspektywie rozwojowej. Różne oblicza dziecięcej agresji”/ ; ten referat wygłosiliśmy na zebraniach z rodzicami w ubiegłym roku szkolnym.
    Agresywne zachowanie się jest jedną z form niedostosowania społecznego. Zasadniczą cechą agresywnego zachowania się jest jego swoista motywacja wyróżniająca je od innych rodzajów ludzkich czynności i działań. Przejawia się ona w wystąpieniu określonych chęci, pragnień, zamiarów, tendencji pobudzających do takiego zachowania się.
   Jeśli u danego osobnika występują liczne zachowania agresywne, określamy go mianem agresywnego. Mamy wtedy do czynienia z pewnymi tendencjami lub skłonnościami agresywnymi czy też z agresją traktowaną jako względnie trwała cecha osobowości.
Dzieci agresywne sprawiają poważne trudności wychowawcze, gdyż ich zachowanie cechuje brak zdyscyplinowania powodujący naruszenie zasad regulaminu szkolnego oraz innych norm regulujących współżycie społeczne. Osobnik agresywny wywiera destruktywny wpływ na układ stosunków społecznych w grupie, powodując powstawanie w niej różnych konfliktów i antagonizmów.
   Przeciwdziałanie agresji wymaga poznania prawidłowości kierujących agresywnym zachowaniem się oraz określenia genezy jego powstania. Te zagadnienia były wielokrotnie przedmiotem badań psychologów i fizjologów.
Badania psychologiczne pozwoliły na wykrycie agresji frustracyjnej, naśladowczej oraz instrumentalnej. Badania fizjologiczne wykazały istnienie agresji patologicznej powstającej pod wpływem zaburzeń chorobowych zachodzących w organizmie.
AGRESJA  FRUSTRACYJNA
   Frustracja jest skutkiem blokady określonych potrzeb. W powstawaniu agresywnego zachowania się dzieci i młodzieży szczególnie ważną rolę pełni blokada potrzeby afiliacji, uznania społecznego oraz potrzeby samodzielności.
Agresywność przejawiana przez dziecko bywa konsekwencją blokady potrzeby afiliacji spowodowanej oziębłością uczuciową rodziców, brakiem z ich strony objawów serdeczności i życzliwości, nadmierną surowością oraz stosowaniem licznych kar fizycznych. Dziecko staje się nieraz agresywne wskutek blokady potrzeby uznania społecznego spowodowanego zbyt częstym upominaniem go, wytykaniem różnych wad i braków, stawianiem za przykład dobrze uczących się lub wzorowo zachowujących się kolegów. Również blokada potrzeby samodzielności, wywołana zbyt licznymi zakazami i nakazami pochodzącymi od dorosłych, nadmiernym ograniczaniem samodzielności dzieci i młodzieży, może spełniać funkcję motywu agresywnego zachowania się.
   Do agresywnych reakcji frustracyjnych można zaliczyć reakcje ekstrapunitywne / przejawiają się w agresji skierowanej na zewnątrz – na określone osoby i przedmioty; manifestują się one w wybuchach gniewu, wrogości, przypisywaniu innym winy za własne niepowodzenia / i intrapunitywne / przyjmują formę agresji skierowanej na własną osobę, poczucia winy, niezadowolenia z siebie, potępiania swych czynów /.
   Przeciwdziałając agresji frustracyjne należy ustalić, które potrzeby uległy blokadzie, powodując wystąpienie zachowań agresywnych oraz rozważyć możliwości ich zaspokojenia. To bardzo trudne zadanie wychowawcze – wymaga ścisłej współpracy z uczniem i jego rodzicami.
AGRESJA  NAŚLADOWCZA
   Agresywne zachowanie się dzieci i młodzieży bywa także następstwem oddziaływania określonych wzorców zachowania się. Wystąpienie tego rodzaju agresji stanowi wynik mimowolnego naśladownictwa wzoru agresywnego zachowania się, z którym dana osoba styka się w swoim otoczeniu. Brak jest wtedy natomiast motywacji typowej dla agresji frustracyjnej, przyjmującej formę poczucia krzywdy, uczucia gniewu, chęci szkodzenia lub wyrządzenia komuś przykrości. Dany osobnik nie uświadamia sobie, że zachowuje się agresywnie, ani też nie zdaje sobie sprawy ze związku między własnym zachowaniem a oddziaływaniem określonych wzorów.
   Pod wpływem oddziaływania wzorów agresywnego zachowania się agresja może wystąpić u osób, które uprzednio nie były narażone na frustrację.
Psychologowie twierdzą, że zachowanie agresywne – a nawet okrucieństwo – można wywołać u osoby, która nie ma najmniejszych podstaw, by czuć się skrzywdzoną, a po prostu miała okazję obserwować zachowanie agresywne tylko i wyłącznie w roli widza.
   W zapobieganiu agresji naśladowczej istotne znaczenie posiada zabezpieczenie dzieci i młodzieży przed szkodliwym wpływem wzorów agresywnego zachowania się. To kolejne bardzo ważne zadanie dla nas – nauczycieli – wychowawców.
   Dodam tylko, że agresja naśladowcza to swoista forma nawyku. Silnie utrwalone nawyki stają się ,,drugą naturą”, dlatego też niełatwo je zmienić.
AGRESJA  INSTRUMENTALNA
   Przy powstawaniu agresji frustracyjnej funkcję motywów agresywnego zachowania się spełniają zablokowane potrzeby oraz powstałe na tym podłożu stany pobudzenia emocjonalnego. Motywem agresji instrumentalnej natomiast są określone cele działania. Agresja odgrywa wtedy rolę instrumentu, narzędzia umożliwiającego osiągnięcie celu.
   Realizacja celu działania dokonuje się za pośrednictwem właściwej strategii postępowania kształtującej się pod wpływem dotychczasowych doświadczeń życiowych. W rezultacie warunkowania i wzmacniania utrwalają się czynności przynoszące danemu osobnikowi określone korzyści, zanikają zaś reakcje dlań szkodliwe. Bodźce wzmacniające pewien rodzaj czynności spełniają funkcję nagrody, a bodźce powodujące ich zahamowanie – funkcję kary.
   Z agresją instrumentalną spotykamy się więc u chłopca, który, gdy potrzebuje pieniędzy, wymusza je od innych dzieci, grożąc im np. pobiciem, w razie oporu z ich strony, realizuje swoje groźby. Jeśli kilkakrotnie przekona się on, że w ten sposób może zdobyć pieniądze, to agresywne zachowanie się ulega utrwaleniu.
   Z agresją instrumentalną mamy także do czynienia u dziecka, które grozi rodzicom, że w razie odmowy spełnienia jego żądań zniszczy określony przedmiot, zdemoluje mieszkanie czy popełni samobójstwo. Uleganie groźbom przyczynia się do utrwalenia takiej strategii postępowania. Ponadto tolerowanie przez rodziców różnych wykroczeń popełnianych przez dziecko sprzyja powstawaniu u niego przeświadczenia o bezkarności oraz utrwaleniu się agresywnego zachowania.
   Wystąpienie agresji instrumentalnej zależy od ukształtowania u danej osoby postaw oraz związanej z nimi hierarchii wartości. Jeżeli rodzice uznają zasadę "przepychania się łokciami przez życie” , jeśli uważają, że ten ma rację, kto jest silniejszy i sprytniejszy, to u ich dzieci kształtują się podobne postawy sprzyjające występowaniu zachowań agresywnych i traktowaniu ich jako narzędzia skutecznego działania.
   Środkiem zapobiegającym agresji instrumentalnej może być wykazywanie jej nieskuteczności.
Zapobieganiu agresji instrumentalnej sprzyja wytwarzanie właściwych postaw społecznych oraz związanej z nimi hierarchii wartości. To kolejne ważne zadanie dla nas nauczycieli – wychowawców: postawie cwaniactwa i kultu siły przeciwstawiać postawę koleżeństwa, życzliwości, zgodnej współpracy, pomocy słabszym.
AGRESJA  PATOLOGICZNA
   Oprócz omówionych trzech rodzajów agresji powstających pod wpływem funkcjonowania określonych mechanizmów  psychicznych, u dzieci i młodzieży spotykamy się z agresją patologiczną. Jej przyczyn należy szukać w procesach chorobowych zachodzących w układzie nerwowym. Powodują one powstanie zaburzeń w zachowaniu się przyjmujących formę zachowań agresywnych jako swoistych symptomów niektórych chorób nerwowych i psychicznych.
   Pamiętajmy także o tym, że agresywne zachowanie się powstaje niejednokrotnie na zasadzie funkcjonowania mechanizmu sprzężenia zwrotnego między agresywnym zachowaniem się danej jednostki a postępowaniem osób z jej otoczenia. Związek taki zachodzi, gdy frustracje doznane przez dziecko pobudzają je do agresywnego zachowania się. Jest ono powodem represji ze strony dorosłych, które stają się źródłem nowych frustracji oraz powstającej na ich podłożu agresji. Przy agresji naśladowczej dziecko zachowujące się agresywnie pod wpływem wzorów zachowania się jego kolegów  zaczyna z kolei dostarczać im wzorów agresywnego zachowania się. Również w przypadku agresji instrumentalnej przejawiane przez danego osobnika dążenie do osiągnięcia zamierzonych celów za pośrednictwem agresywnego zachowania może sprzyjać wytworzeniu się podobnej strategii postępowania u osób mających z nimi bliższy kontakt.
   W działalności wychowawczej należy dążyć do przerwania ciągu powiązanych zachowań agresywnych powstających na zasadzie funkcjonowania mechanizmu sprzężenia zwrotnego, co jest powodem narastania i nasilania się agresji. Pomocne mogą w tym być zabiegi wychowawcze zmierzające do zlikwidowania przyczyn frustracji, izolowania od wzorców agresywnego zachowania się, wytworzenia nieagresywnych strategii postępowania.
Ważną funkcję pełni tu także ukształtowanie postaw sprawiających, że dana jednostka przestaje identyfikować się ze wzorami agresywnego zachowania, natomiast doznane przezeń frustracje nie powodują wystąpienia agresji, lecz aprobowanych społecznie sposobów działania.
   Środkiem wychowawczym stosowanym niejednokrotnie w celu zapobieżenia agresywnemu zachowaniu się są kary. Ich funkcja polega na wytwarzaniu lęku przed karą mającego przeciwdziałać ponownemu wystąpieniu agresji
   Skuteczność kar jako środka wychowawczego była wielokrotnie przedmiotem badań. Stwierdzono, że kara jest skuteczna wtedy, gdy karany akceptuje normę, za przekroczenie której została ona wymierzona. Skuteczność karania bywa większa, gdy karany przejawia pozytywny stosunek do osób wymierzających karę.
Wiemy doskonale, że spełnienie obu wymienionych warunków nasuwa nieraz bardzo poważne trudności.
Ponadto kary nie powodują zaniku agresywnego zachowania się, lecz wywołują jedynie przemieszczanie się agresji.
   Z powyższych względów kar nie można uznać za podstawowy środek przeciwdziałający powstawaniu agresywnego zachowania się. Warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii jest natomiast uwzględnienie mechanizmu jej powstawania oraz dostosowanie środków oddziaływania pedagogicznego. Wymaga to dokonania diagnozy oraz określenia genezy agresywnego zachowania się występującego u danej osoby pozwalające na zakwalifikowanie jej z omówionych wyżej rodzajów agresji.
   Tyle teoria. Myślę, iż każdy z nas powinien uświadamiać sobie, jakie prawidłowości kierują agresywnym zachowaniem się młodzieży.
Jesteśmy świadomi, że wielu przyczyn agresji nie wyeliminujemy, a zmiana zachowań młodzieży wymaga cierpliwej pracy i współdziałania rodziców.
   Nikt z nas nie potrafi wytyczyć jednoznacznych metod działań profilaktycznych. To bardzo trudne i wieloetapowe zadania – wymagają planowania i ciągłej realizacji, a ponadto pamiętajmy o tym, że każda klasa jest inna, a każdy uczeń to przecież swego rodzaju indywidualność.
   Żaden uczeń w szkole nie może być nękany, szykanowany, dyskryminowany. Z tym postulatem zgodzi się każdy z nas.
Musimy więc zrobić wszystko, aby przeciwdziałać wszelkim rodzajom agresji. Wymaga to jednak od nas stałej współpracy.
Sukces odniesiemy bowiem wówczas, gdy będziemy działać wspólnie, opierając się na porozumieniu całej społeczności szkolnej – wszystkich nauczycieli oraz uczniów wraz z ich rodzicami.
   Odsyłam Państwa do pozycji zamieszczonych w bibliografii do tego referatu / szczególnie polecam artykuły w miesięcznikach ,,Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” oraz ,,Edukacja i Dialog” / , znajdziecie tam Państwo konkretne programy przeciwdziałające zjawiskom przemocy oraz przykłady działań profilaktycznych. Naprawdę warto do nich sięgnąć!
   Podsumowując, pragnę podkreślić jedno – przeciwdziałanie agresji w szkole wymaga przede wszystkim partnerstwa pomiędzy uczniami, rodzicami i nauczycielami, tylko ono bowiem stwarza szansę właściwego przepływu informacji o aktach przemocy wśród uczniów. Tylko wtedy możliwa jest profilaktyka.
   Korzystając więc z doświadczeń, należy ustawicznie doskonalić swoje działania w zakresie profilaktyki – wykorzystywać wszystkie możliwe formy, metody i środki na naradach klasowych, indywidualnych rozmowach z uczniami, na lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych, na zebraniach i spotkaniach indywidualnych z rodzicami oraz współpracując z pedagogiem szkolnym i innymi nauczycielami.

BIBLIOGRAFIA
1. Anielska A., Wróblewska V., Moje dobre i złe uczucia. "Edukacja i Dialog” 2002 nr 3 .
2. Burian J., Rozwiązywanie problemu agresji w klasie. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” 2003 nr 1 .
3. Danilewska J., Agresja u dzieci – Szkoła porozumienia. Warszawa 2002, WSiP.
4. Domaradzka A., Skąd tyle agresji? "Edukacja i Dialog” 2002 nr 3.
5. Gawron E., Koncepcja współpracy wychowawcy, uczniów, rodziców. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” 2003 nr 1.
6. Gorlach A., Program: NIE! dla przemocy,TAK! dla kultury. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” 2001 nr 2.
7. Hornowska E., Przemoc wśród uczniów szkół poznańskich. "Edukacja i Dialog” 2002 nr 3.
8. Luty M., Pakt i umowy o nieagresji. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” 2002 nr 5.
9 . Reykowski J. , Motywacja – postawy prospołeczne a osobowość. Warszawa 1979, PWN.
10. Sikorski W., Etiologia przemocy w świetle wybranej literatury. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” 2001 nr 1.
11. Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. Warszawa 1968, PWN.
12. Sołtys E., Nasze działania profilaktyczne. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” 2001 nr 2.

Opracowała: mgr Maria Kordus